Reklama

Wiadomości

Brak debaty o braku debaty

Trudno nie zauważyć, że w dzisiejszej Polsce zanika chęć do debatowania, zwłaszcza o sprawach dla kraju najważniejszych. Dlaczego? – pytają ci, którzy są tym zjawiskiem społecznym naprawdę zaniepokojeni

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Dlaczego akurat w warunkach demokracji III RP Polacy tak łatwo rezygnują z wykorzystywania tej podstawowej możliwości, którą jest debata o kształcie własnej przyszłości? Dlaczego taka debata – nawet na najniższym szczeblu, czyli we własnych domach – staje się coraz bardziej niemożliwa? A przecież, historycznie biorąc, jesteśmy ponoć narodem o przesadnej skłonności do toczenia sporów wszędzie i na każdy temat.

Dziś historycy czasem przypominają, że sposobem istnienia Polaków jako wspólnoty narodowej w przeszłości było debatowanie, właściwe dla Rzeczypospolitej szlacheckiej i polskiej tradycji republikańskiej. Czy dzisiejsza niechęć do debat to tylko wina przeszłości PRL-owskiej, która wyrobiła, przynajmniej w starszym pokoleniu, nawyk do jedynie fasadowych dyskusji oraz brak zaufania do jakichkolwiek ich efektów dla dobra wspólnego? Faktem pozostaje, że w tamtych czasach konspiracyjnie, lecz bardzo merytorycznie, debatowano właśnie przede wszystkim w zaciszach domowych.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

Skąd zatem ten obecny odwrót od poważnych debat społecznych, który w istocie może znamionować odwrót od wolności, dobrowolne zrzeczenie się praw obywatelskich? Niewiele już pozostało z republikańskiej tradycji „do wolności”, a to dlatego, że III RP opanowały zniewalające społeczną aktywność tendencje liberalne, tak skutecznie propagowane przez media tzw. głównego nurtu. Jak widać, udało się już wmówić Polakom, że powinni zajmować się wyłącznie prywatnymi sprawami, bo od podejmowania ważnych dla nich spraw są profesjonaliści.

W Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie odbyła się niedawno bardzo interesująca debata o debacie publicznej w polskich mediach – a w istocie o przyczynach braku publicznej debaty – przeznaczona głównie dla studentów dziennikarstwa tej szkoły. Debatowano pod wiele mówiącym hasłem: „Między gajem Akademosa a jarmarkiem, czyli o debacie publicznej w polskich mediach”. Niewątpliwie „wzorcownią” i niemal jedynym forum współczesnej debaty publicznej są media, które bynajmniej nie są gajem Akademosa, a przypominają raczej jarmark. Do takiego wniosku doszli biorący udział w panelu dyskusyjnym znani i doświadczeni dziennikarze. Dziennikarska młodzież wybrała – znaczące w kontekście tematu – milczenie.

Marzenia dziennikarzy o dobrej debacie

My, ludzie mediów, tęsknimy za idealną debatą – mówiła Dorota Gawryluk z Polsatu – taką, w której spotykają się ludzie mający coś ciekawego do powiedzenia, którzy merytorycznie się do niej przygotowują, którym w tej debacie nie zależy wyłącznie na pokazaniu siebie, ale na pozyskaniu umysłów i serc.

Dziennikarze wspominają dawny ideał: debatę Wałęsa – Miodowicz z 1988 r. I sami siebie pytają: Co się takiego zmieniło, że dzisiaj takiej superdebaty nie da się już powtórzyć?

Reklama

Przede wszystkim nie ma już takich postaci, które chciałyby się ze sobą skonfrontować w jednym miejscu. Wszyscy czują się na tyle ważni, że z kimś innym nie będą toczyć debaty, np. prof. Balcerowicz nie będzie debatował z prof. Hausnerem... A ponadto nastąpiła dewaluacja debaty publicznej, którą rozmieniono na zbyt wiele nieistotnych rozmów, rozmówek, mało ważnych dyskusji, powierzchownych starć. W mediach mamy więc albo widowiskową, chaotyczną bitwę, albo nudne monologi udające debatę.

– Debata jest najbardziej szlachetnym z gatunków w demokratycznych mediach – mówi Piotr Legutko, publicysta i wiceprezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich – zwłaszcza że obecnie żyjemy w „rzeczywistości bąbelkowej”: poszczególne środowiska zamykają się w bąbelkach, nie tyle debatują między sobą, ile nawzajem podkręcają swoje odosobnienia.

Dziennikarze starają się dziś dociec, dlaczego debata Wałęsa – Miodowicz była taka ciekawa. Dlaczego w tamtym gorącym już czasie ci dwaj panowie „z różnych bajek” spokojnie rozmawiali przez 40 min, nie przerywając sobie nawzajem? Jeden drugiemu nie ulegał, ale słuchali się nawzajem i starali się wejść ze sobą w realny spór. To dlatego, że przed debatującymi i całą Polską stały ważne rozstrzygnięcia. Dzięki tej debacie rządzący przekonali się, że z adwersarzami należy się liczyć, że trzeba rozmawiać, debatować, porozumiewać się. Mimo zgrzebności formy była to więc prawdziwa, poruszająca serca i umysły debata. Następnego dnia dyskutowano o niej na uczelniach, w szkołach, w polskich domach i na podwórkach.

Reklama

Czy dziś istnieje potrzeba debaty tego rodzaju i tego kalibru? Tego już nikt nie wie, zwłaszcza klasa rządząca stara się omijać to pytanie. Ugruntowuje się raczej przekonanie, że ludziom nie powinno się zawracać głowy problemami państwa; niech spokojnie grillują, bawią się, przypinają kotyliony, niech będą szczęśliwi, oglądając liczne mecze i kabarety. Na tym ma polegać nowoczesny patriotyzm, a nie na ciągłym zamartwianiu się o los kraju. W realizacji tego modelu społecznej aktywności od 25 lat bierze udział znakomita większość mediów i większość dziennikarzy. Media i ich masowi odbiorcy stworzyli samonapędzający się mechanizm przerabiający i przetrawiający informacyjną sieczkę. A każda poważniejsza debata staje się kamyczkiem w trybach tego mechanizmu, uniemożliwia zarabianie jarmarcznych pieniędzy.

Tak więc istotne dla biegu spraw w naszym kraju tematy nie przechodzą przez media, nie mieszczą się w przyjętych formatach. Już w pierwszych latach III RP ówcześni dysponenci wolnych mediów oraz bezpośredni ich wydawcy przekonywali, że media powinny nabrać lekkości i w żadnym razie nie powinny uprawiać edukacjonizmu. Z zapałem przyjmowano zachodnie formaty medialne, ale przede wszystkim te bardziej jarmarczne. Musiało więc dojść do tego, że w końcu zabraknie miejsca na poważną, inspirującą debatę publiczną. Dziś nie są takim miejscem nawet polskie media publiczne, w przeciwieństwie do ich zachodnich odpowiedników.

O czym się nie debatuje?

Dziś w Polsce debatuje się właściwie już tylko w sposób wymuszony (patrz: debaty wyborcze). Tymczasem dobra codzienna debata mogłaby i powinna służyć wyrównaniu poziomu wiedzy, istotnej dla funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego. Aby podejmować racjonalne decyzje, trzeba mieć odpowiednią wiedzę, trafne argumenty; temu właśnie powinny służyć debaty publiczne. – Tymczasem my żyjemy tylko w iluzji, że debatujemy – gorzko stwierdza doświadczona dziennikarka Dorota Gawryluk, autorka nielicznych w Polsce udanych, dobrych debat publicznych.

Reklama

Tylko w ciągu ostatnich kilku miesięcy w przestrzeni publicznej przemknęło co najmniej kilkanaście tematów zasługujących na wnikliwszą uwagę i refleksję społeczną. Na dogłębną i wszechstronną debatę z jakichś powodów jednak nie zasłużyły.

I tak – odbiorcy mediów niewiele dowiedzieli się np. o problemach zbrojeniowych Polski, co najwyżej tyle, że być może doszło do jakichś przekrętów. Sednem tej iluzorycznej debaty było wyłącznie napiętnowanie politycznego przeciwnika.

Nie zanosi się na ogólnonarodową debatę o marnym stanie edukacji – a taka w normalnym demokratycznym kraju wydaje się nieodzowna.

Na prawdziwą debatę nie zasłużyła nawet obraźliwa wypowiedź szefa amerykańskiej FBI, obciążająca Polskę winą za Holokaust. Nie po raz pierwszy tego rodzaju incydent wywołuje jedynie powierzchowne, chwilowe oburzenie. A przecież już dawno to właśnie w Polsce powinno dojść do pogłębionej i naprawdę szerokokontekstowej debaty na ten temat; można by podyskutować, w jakiej mierze Amerykanie byli współodpowiedzialni za Holokaust i jaka była odpowiedzialność samych Żydów... Taka debata mogłaby się odbić echem w szerokim świecie i naprawdę skorygować myślenie o naszym kraju.

Reklama

Kolejny zaniechany temat to wprowadzenie do polskich aptek pigułki „dzień po”, której dostępność ogranicza jedynie dość wysoka cena. Do świadomości publicznej nie przebiły się nawet ostrzeżenia ekspertów o niebezpiecznym wpływie tej pigułki na zdrowie młodych kobiet. A była to przecież znacząca decyzja kulturowa, cywilizacyjna, obyczajowa. – Dlaczego nie stała się tematem ważnej debaty? – pyta Piotr Legutko. Jego zdaniem, przy tej okazji pojawia się powód do generalnej debaty o tym, w jakim stopniu musimy się podporządkowywać prawu unijnemu i czy czasem ten „unijny bicz” nie bywa nadużywany przez rządzących dziś Polską.

Wiele szumu wywołała niedawno wielka pseudodebata na temat ratyfikowania tzw. konwencji antyprzemocowej. Pojawiały się uproszczone i wyrwane z kontekstu opinie oraz mnóstwo oskarżeń o ciemnogród, jeśli tylko ktoś ważył się oponować. W zarodku została zduszona szersza dyskusja o tym, na ile bezpieczne dla społeczeństwa są pewne zapisy tej konwencji.

Studenci dziennikarstwa w SWPS przyznają, że rzadko oglądają telewizję, że ich środowiskiem medialnym jest prawie wyłącznie Internet. A to znaczy, że najwyższy czas na debatę o nowych mediach, o ich wpływie na społeczeństwo. Na taką jednak również się nie zanosi...

Rozmaite interesy grupowe, polityczne i biznesowe uniemożliwiają w Polsce jakąkolwiek sensowną debatę publiczną na wielkie i małe tematy. Dlaczego np. nie można na serio publicznie rozmawiać o samochodach, o tym, które są naprawdę dobre, a które złe? Dlatego, że nie pozwalają na to sponsorzy i reklamodawcy? Można też przypuszczać, że największy wpływ na treść medialnego przekazu mają dziś w Polsce firmy farmaceutyczne.

Tylko ring, tylko widowisko

Reklama

Wśród medialnych decydentów niezmiennie pokutuje opinia, że publiczność jest bardziej zainteresowana widowiskową agresją niż rzeczową rozmową. A nowoczesne media wolą – we własnym interesie – raczej schlebiać niewyszukanym gustom, niż je kształtować. I tak współczesna polska debata – a raczej pseudodebata – jest widowiskiem rozrywkowym, o ile nie ringiem bokserskim. Toczy się w trybie „za i przeciw”, a nie „w ważnej sprawie”. Jako taka nie dostarcza niezbędnej obywatelskiej wiedzy, której deficyt coraz bardziej doskwiera III RP.

Niektórzy publicyści ośmielają się zauważać, że coraz częściej Polacy domagają się rzeczowej debaty o otaczającej ich rzeczywistości. Na próżno jednak oczekują tego od mediów.

Niemożność sensownego debatowania w mediach tkwi w sposobie ich finansowania. O ile media komercyjne, utrzymujące się wyłącznie z wpływów z reklam, muszą dbać o słupki oglądalności, a zatem oferować przede wszystkim tzw. karczemne kłótnie zamiast poważnych debat, bo wtedy rośnie oglądalność, o tyle nie powinno to dotyczyć mediów publicznych finansowanych z abonamentu. Okazuje się jednak, że dotyczy.

Warto postawić wreszcie pytanie: czy ryzyko zorganizowania prawdziwie sensownej wymiany poglądów na ważne tematy mogłoby zostać docenione przez odbiorców i przełożyło się na słupki oglądalności? Dorota Gawryluk twierdzi, że tak. A świadczy o tym powodzenie obecnie najdłuższej w polskich mediach debaty – półtoragodzinnej! – programu „Premierzy” w prywatnej telewizji Polsat News. Warto tu przywołać również wyczerpujące merytorycznie „Rozmowy niedokończone” w Radiu Maryja i Telewizji Trwam. To jednak wciąż tylko kropla w oceanie pseudodebat.

Wydaje się, że dziś w Polsce potrzebna jest przede wszystkim metadebata, czyli debata o debacie. O tym, co zrobić, aby była pożyteczna przede wszystkim dla odbiorców, aby otrzymali porcję wiedzy istotną w momencie podejmowania ważnych decyzji. Największym problemem dzisiejszej Polski jest to, że ludzie nieświadomie dokonują ważnych dla swej przyszłości wyborów. Dlatego unikanie debaty jest głupie, a jej niszczenie – nieuczciwe.

2015-05-19 13:51

Oceń: +1 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Separatyzm

Niedziela Ogólnopolska 40/2014, str. 45

[ TEMATY ]

polityka

Moyan_Brenn / photo on flickr

Szkotów straszono, że niepodległość oznacza wypadnięcie za burtę UE

Szkocja marzyła o separacji. Po 307 latach związku z Anglią odbyło się referendum. Większość, bo ponad 55 proc. Szkotów, opowiedziała się jednak przeciwko opuszczeniu Zjednoczonego Królestwa, ale blisko 45 proc. chciało niepodległości. Wydarzenie to zelektryzowało nie tylko najwyższe unijne gremia, ale także inne europejskie narody i regiony, od lat pragnące państwowej niezależności. Już samo zorganizowanie referendum w Szkocji szło pod prąd lansowanej polityki Unii Europejskiej, stale dążącej do centralizacji władzy 28 krajów członkowskich w ramach jednego superpaństwa. Szkotów straszono, że niepodległość oznacza wypadnięcie za burtę UE. Nie wiadomo bowiem, czy Szkocja musiałaby się ponownie starać o członkostwo w Unii, choć była i jest w niej jako część Wielkiej Brytanii. Wątpliwość tę jako straszak unijni decydenci kierują pod adresem innych europejskich regionów, które również dążą do separacji. Dotyczy to m.in. Belgii, gdzie Flamandowie od dawna domagają się podziału kraju i stworzenia odrębnego państwa, Hiszpanii, od której odłączyć się chcą Katalończycy i Baskowie, Włoch, gdzie niezależności dla Padanii domaga się Liga Północna, Francji, w której marzenia o niezależności snują w Sabaudii, Bretanii i na Korsyce, oraz Niemiec, gdzie silna gospodarczo Bawaria coraz mocniej artykułuje groźby separacji. Wspólnym mianownikiem tendencji separatystycznych jest gospodarka i odrębna tożsamość. Szkoci uważali, że na niepodległości zyskają finansowo, czerpiąc większe zyski z szybów naftowych rozmieszczonych na ich terytorium. Flamandowie mają dosyć utrzymywania Walonów i unijnych urzędników. Bawarczycy nie chcą już płacić solidarnościowych podatków na rzecz Berlina w wysokości kilku miliardów euro rocznie. Obliczyli też, że niepodległa Bawaria pod względem siły gospodarczej zajmowałaby siódme miejsce w Unii Europejskiej. Czas pokaże, czy w innych krajach UE powtórzy się szkocki syndrom. Jedno jest pewne, przegrane referendum może przynieść korzyść nie tylko Szkocji. W obliczu zaistniałej sytuacji premier David Cameron idzie na ustępstwa, zapowiadając „przyznanie szerszych kompetencji” zarówno Szkocji, jak i Walii oraz Irlandii Północnej. Czy aby tym samym nie podsyca separatyzmów?
CZYTAJ DALEJ

Koronka i miłosierdzie na skrzyżowaniach świata

2025-09-27 15:56

[ TEMATY ]

Milena Kindziuk

Red

Na skrzyżowaniach ulic, gdzie zazwyczaj pędzi codzienność i rozbrzmiewają klaksony samochodów, nagle zapada cisza. Grupa ludzi staje w kręgu, w dłoniach ściska różaniec i zaczyna powtarzać słowa, które od dziesięcioleci prowadzą tysiące serc ku nadziei.

To nie polityczny manifest ani protest społeczny, ale wołanie do Boga. I zarazem – modlitwa o miłosierdzie dla świata, który zbyt często zdaje się wymykać spod ludzkiej kontroli. Tak wygląda „Koronka na ulicach miast świata” – akcja, której skala z roku na rok rośnie i która swoją prostotą przypomina nam, że modlitwa naprawdę może przenosić góry.
CZYTAJ DALEJ

Prymas Polski: świeccy nie są gośćmi w Kościele, są u siebie

2025-09-27 17:55

[ TEMATY ]

abp Wojciech Polak

Fot. Archidiecezja Gnieźnieńska/ B. Kruszyk

Wierni świeccy nie są gośćmi w Kościele, są u siebie, dlatego są wezwani do aktywnego i odpowiedzialnego zatroszczenia się o swój dom - mówił Prymas Polski abp Wojciech Polak podczas inauguracji kolejnego roku w Prymasowskim Studium Teologiczno-Pastoralnym w Gnieźnie, w którym przygotowanie do przyjęcia posług rozpoczynają m.in. przyszli katechiści, akolici i lektorzy.

Wierni świeccy nie są gośćmi w Kościele, są u siebie, dlatego są wezwani do aktywnego i odpowiedzialnego zatroszczenia się o swój dom - mówił Prymas Polski abp Wojciech Polak podczas inauguracji kolejnego roku w Prymasowskim Studium Teologiczno-Pastoralnym w Gnieźnie, w którym przygotowanie do przyjęcia posług rozpoczynają m.in. przyszli katechiści, akolici i lektorzy.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję