Głoszony jest nierzadko pogląd, że w wierze chrześcijańskiej nie ma nic takiego, czego nie można by znaleźć w innych religiach. Pogląd taki zmierza do pokazania, że wszystkie religie są właściwie takie same i niezależnie od tego, do której się należy czy którą się wyznaje, można osiągnąć zbawienie. Jest to skrajne uproszczenie, ponieważ wiara chrześcijańska w bardzo wielu treściach różni się od innych religii, ma swoją specyfikę. Spośród wyróżniających ją prawd na czołowym miejscu znajduje się ta dotycząca łaski Bożej. Tej prawdy nie zna żadna inna religia. Jest to prawda, która opisuje „miejsce” i „sposób” żywego spotkania Boga z człowiekiem.

Dar łaski

Wymowną definicję łaski znajdujemy u św. Pawła, który w Liście do Rzymian napisał: „Łaska przez Boga dana – to życie wieczne w Chrystusie Jezusie, Panu naszym” (6, 23). Z tej wypowiedzi wynika, że łaska pochodzi od Boga, który jest jej jedynym źródłem i dawcą. Tajemnica łaski to tajemnica Boga udzielającego się człowiekowi i dzielącego się z nim swoim Boskim życiem, jak mocno podkreśla teologia, a z tego wynika bardzo jasno, że w łasce odzwierciedla się miłość Boga do człowieka, co oczywiście zakłada całkowitą darmowość z Jego strony. Łaski nie można Bogu niejako wyrwać, nie można przymusić Go do jej udzielenia czy też nakazać Mu dzielenia się sobą. Bóg może to uczynić tylko dlatego, że tego chce. Łaska Boża mówi nam, że w relacjach z Bogiem wszystko jest oparte na Jego życzliwości, przychylności, darmowości, Jego miłosiernej otwartości, jak dzisiaj mówimy.

Z wypowiedzi św. Pawła jasno wynika, na czym polega łaska. Jest ona życiem w Jezusie Chrystusie, a więc jest samym Bogiem. Bardzo często napotykamy błąd, przejawiający się w przekonaniu, że w łasce widzi się tylko „przykład” życia, który Chrystus dał człowiekowi, czy też jakąś „ideę” Boga, która przenika ludzką myśl. Za łaską jako przykładem opowiadali się starożytni pelagianie, czyli heretycy odrzucający łaskę w rozumieniu św. Pawła. Święty Augustyn, który dużą część swego nauczania poświęcił zmaganiu się z tym błędem, napisał do nich: „To jest szkaradny i ukryty wirus waszej herezji – chcecie doprowadzić do uważania łaski Chrystusa za Jego przykład, a nie za Jego dar”. Otóż w łasce chodzi o udzielanie się życia Bożego, do którego dostęp dał nam Jezus Chrystus przez swoje wcielenie, życie i śmierć na krzyżu. Całe Jego dzieło zmierzało do podzielenia się samym sobą z człowiekiem, aby go ubogacić bóstwem. Gdy więc mówimy, że Bóg, w którego wierzymy, dzieli się sobą, to oznacza, że jest bliski człowiekowi, a precyzyjnie ujmując, głosimy bliską nam tajemnicę życia Bożego. Jest to w pełni realistyczna tajemnica, a nie jakaś sugestywna metafora, która odnosi się do naszego życia.

Źródło wolności

Łaska udzielana nam w Jezusie Chrystusie ma wielkie znaczenie dla człowieka. Zwróćmy uwagę na rzecz najważniejszą. Często w dziejach Kościoła popełniano błąd – od którego także dzisiaj nie jesteśmy wolni – twierdząc, że łaska i wolność człowieka są sobie przeciwne, a nawet wykluczają się wzajemnie. Jeśli przyjmiemy, że Bóg udziela łaski, która przemienia człowieka i uzdalnia go do nowego, opartego na dobru życia, to czy zachowuje on jeszcze swoją wolność? Taki pogląd wynika z nieporozumienia co do postrzegania Boga jako konkurenta człowieka. Na ogół sądzi się, że wolność oznacza zdolność wyboru między dobrem i złem. Święty Augustyn nazywa ją „wolnością niższą”, ponieważ nie jest to jeszcze właściwa wolność, tylko przejaw natury człowieka. „Wolnością większą” zaś według św. Augustyna, jest zdolność wybierania „większego dobra”. To jest wolność prawdziwa, na miarę człowieka – ale jest ona możliwa tylko dzięki łasce, która daje człowiekowi moc, a w pewnym momencie także spontaniczność w wybieraniu większego dobra.

We właściwym rozumieniu łaska nie tylko nie sprzeciwia się wolności, ale jest źródłem autentycznej i pełnej wolności człowieka. Dlatego św. Paweł mógł napisać do Galatów: „Ku wolności wyswobodził nas Chrystus. A zatem trwajcie w niej i nie poddawajcie się na nowo pod jarzmo niewoli!” (5, 1). Do niewoli prowadzi grzech, czyli dobrowolne wybranie zła. Łaska jest dla człowieka właściwym wyzwoleniem, czyli otwarciem przed nim wielkiego horyzontu wolności, bo gdy człowiek jest wolny, to może miłować. Miłość jest stałym i wytrwałym pragnieniem dobra dla innych i dla siebie. Co więcej – dzięki łasce człowiek może dokonywać także dzieł, które wykraczają poza jego naturalne możliwości, jest zdolny np. do heroizmu, a nawet męczeństwa. Sami z siebie jesteśmy tylko ułomnymi istotami, kręcącymi się w wokół siebie, czyli pozostajemy zdani na własną pychę. Łaska niejako wyrywa nas z siebie, abyśmy zwrócili się do Boga i do bliźnich.

Skoro łaska jest źródłem dobra i miłości, to jest także źródłem zbawienia. Człowiek sam z siebie nie jest w stanie czynić dobra i miłować, zatem w konsekwencji nie jest w stanie sam się zbawić. Zbawienie jest w swej istocie łaską, czyli darmowym darem danym przez Boga. Jeśli dzisiaj pojawiają się koncepcje, według których liczy się jedynie relacja człowieka z Bogiem oparta na czystym myśleniu o Bogu albo tylko na chęci bycia zbawionym – a więc koncepcje sytuujące problem zbawienia tylko po stronie człowieka i jego woli – to mamy do czynienia z powrotem starożytnej herezji, którą był wspomniany pelagianizm. Na ten problem zwrócił uwagę papież Franciszek w adhortacji Gaudete et exsultate, sugestywnie stwierdzając, że mamy tutaj „wolę bez pokory” (nr 49).

Na życie wieczne, czyli ostateczne zbawienie, możemy zasłużyć tylko czynami dokonanymi w łasce, w oparciu o nią i w jej mocy, która zwycięża w nas i w naszych działaniach. Nie ma niczego wiecznego, co nie wypływałoby z łaski, czyli życia Bożego. Wypływa ono z wiecznego Boga i prowadzi nas do wieczności. Ostatecznie możemy powiedzieć za św. Augustynem, że Bóg „nagradza w nas swoje własne dary”. Takim darem jest także zbawienie.

Kościół – miejsce łaski

Mówiąc o łasce Bożej, musimy nawiązać także do tajemnicy Kościoła. W prawdzie wiary dotyczącej łaski jest zawarte – choć nieco ukryte – nawiązanie do Kościoła i do jego tajemnicy. Kościół jest tajemnicą łaski, ponieważ z niej się narodził, nią żyje i jej udziela. To jest jego wewnętrzna prawda, którą stale musimy mieć na uwadze. Papież św. Paweł VI w ogłoszonym w 1968 r. wyznaniu wiary napisał: „Jest więc Kościół święty, chociaż w swoim łonie obejmuje grzeszników, albowiem nie ma on innego życia niż życie łaski; żyjąc życiem Kościoła, jego członki uświęcają się”. Jak łaska została wysłużona na krzyżu przez Chrystusa, tak z Jego przebitego boku wypłynęły sakramenty, czyli otwarła się tajemnica Kościoła i zostało zapoczątkowane jego życie.

Tajemnica łaski w Kościele konkretyzuje się i staje się życiem w sakramentach, które są jej bijącymi źródłami. Ostatecznie wszystko w życiu Kościoła zmierza do tego, aby te źródła zawsze biły swoją zwycięską, uświęcającą, a tym samym zbawiającą mocą. Wyznajemy, że Kościół jest konieczny do zbawienia, ponieważ posiada te „środki”, przez które udzielana jest w sposób pewny i łatwy Boża łaska. Jeśli przyjmujemy ją na gruncie pokory, stajemy się żywymi kamieniami w budowli Kościoła i tajemnica łaski ukazuje swoją zwycięską moc. Z tej racji włączamy się w życie Kościoła, bronimy go i jesteśmy za niego wdzięczni. W nim bowiem możemy zbliżać się do wiecznego zbawienia.