O sanktuarium św. Jakuba w hiszpańskim Santiago de Compostela słyszał chyba każdy wierzący w Boga człowiek. Mimo ogromnej popularności centrum kultu św. Jakuba dużo mniejsze jest z pewnością grono osób kojarzących fakt, że już w XII wieku Kościół uznał to miejsce za trzecie pod względem ważności dla całego świata chrześcijańskiego (zaraz po Jerozolimie i Rzymie). Niejako na potwierdzenie tej tezy możemy odkryć mnogość szlaków wiodących do grobu św. Jakuba.

Dlaczego św. Jakub?

Wzmianka o randze sanktuarium w Santiago de Compostela powinna przede wszystkim skłonić nas do refleksji, kim był św. Jakub i dlaczego akurat kult skupiony wokół jego postaci ma aż tak duże znaczenie. Otóż w gronie Apostołów Jezusa znalazło się dwóch uczniów o imieniu Jakub, których dla ich łatwiejszego rozróżnienia określano mianami: Większy i Mniejszy lub Starszy i Młodszy. Zaznaczyć jednak należy, że nie wiek stał się źródłem nadania owych przydomków, lecz kolejność przystąpienia uczniów do grona Apostołów.

Świętego Jakuba zalicza się do grupy uprzywilejowanych uczniów Chrystusa, Ewangelie bowiem wspominają o nim w aż osiemnastu miejscach, co w odniesieniu do innych Apostołów okazuje się dość istotnym szczegółem. Święty Jakub pojawia się w kluczowych momentach działalności Syna Bożego na ziemi, takich jak wskrzeszenie córki Jaira i przemienienie na górze Tabor oraz modlitwa Pana Jezusa w Ogrójcu. Jest też świadkiem drugiego cudownego połowu ryb, ale tym, co w największym stopniu zadecydowało o miejscu odbierania przez niego szczególnej czci, są dramatyczne okoliczności jego męczeńskiej śmierci – został ścięty mieczem z rozkazu Heroda Agryppy w 44 r. Zaraz potem ciało świętego zostało wykradzione przez jego uczniów, którzy następnie wypłynęli z nim w morze. Jak mówią podania, prowadzona przez Boga łódź przybiła do brzegów hiszpańskiej Galicji, gdzie Apostoł wcześniej nauczał. Tutaj również został ostatecznie pochowany, choć jego grób przez długie stulecia pozostawał zapomniany. Odkrył go ponownie pustelnik Pelayo w 813 r.; powiadomił o tym miejscowego biskupa i tym zapoczątkował szereg zdarzeń, które doprowadziły do rozkwitu kultu św. Jakuba. Skupiał się on nie tylko wokół sanktuarium w Santiago de Compostela. Przykładowo, w katedrze genueńskiej można okazjonalnie podziwiać artystyczny relikwiarz ręki Apostoła. Święty Jakub natomiast stał się patronem Hiszpanii i Portugalii, ale też pielgrzymów, sierot, a także hospicjów i szpitali.

Polskie drogi Jakubowe

Idea szerzenia kultu św. Jakuba na pątniczych szlakach w naszym kraju została zrealizowana stosunkowo późno. Dość wspomnieć, że pierwsza Droga św. Jakuba została wytyczona na Dolnym Śląsku, a jej otwarcie nastąpiło dokładnie 24 lipca 2005 r. Dokonano tego aktu z inspiracji Bractwa św. Jakuba, działającego w Jakubowie k. Głogowa. Niewiele później powstała Wielkopolska Droga Jakubowa – oficjalnie zainaugurowana 6 listopada 2006 r. Prowadzi ona z Gniezna do Głogowa i liczy 235 km, choć według innych źródeł, rozpoczyna się już w Mogilnie i liczy 282 km. Można ją przejść w jedenastu etapach, ale podział trasy na poszczególne odcinki to, oczywiście, kwestia w dużej mierze indywidualna...

Gniazdo rodowe słynnego geografa

Lista poszczególnych miejscowości, które znajdują się na Wielkopolskiej Drodze św. Jakuba, jest, rzecz jasna, dość długa i jej skwapliwe rozwinięcie dostarczyłoby materiału na niejedną książkę. Warto zatem skupić się na wybranych lokalizacjach, np. tych położonych w bliskim sąsiedztwie Poznania. Na pierwszy plan wysuwa się tutaj Głuszyna – do 1942 r. odrębna wieś; dopiero po tej dacie została włączona w obręb administracyjny stolicy Wielkopolski. W kronikach Głuszynę wymienił już Jan Długosz w 1331 r. – opisując najazd Krzyżaków na region wielkopolski. Kościół św. Jakuba w Głuszynie jest jednym ze starszych w archidiecezji poznańskiej i powstał w okresie między 1250 a 1280 r. Z kolei już w 1296 r. zyskał rangę świątyni kolegiackiej z prepozytem i trzema kanonikami. W 1522 r. natomiast został inkorporowany do kolegiaty Wszystkich Świętych w Poznaniu. Kościół św. Jakuba w Głuszynie został wzniesiony w stylu wczesnogotyckim – z oknami w wąskiej, wysokiej formie oraz z ostrołukowym i żebrowanym sklepieniem nad prezbiterium i chórem (cechy tzw. szkoły toruńskiej). Na zewnątrz bardzo łatwo dają się dostrzec trzy położone w jednej linii nawy. Małą ciekawostką co do architektury głuszyńskiej świątyni jest fakt, że jej zakrystia była pierwotnie gotycką kaplicą. Jeśli chodzi o najcenniejsze zabytki kościoła św. Jakuba w Głuszynie, w pierwszym rzędzie wymienia się organy zbudowane przez mistrza Friedricha Ladegasta z Weissenfels. Do parafii instrument dotarł 16 grudnia 1884 r.; jego unikatowość polega zwłaszcza na dużym stopniu autentyczności, inne tego typu dzieła sztuki były bowiem przerabiane lub uległy zniszczeniu. Inne zabytki, które mieści w sobie głuszyński kościół, to przede wszystkim powstały w 2. połowie XVIII wieku ołtarz główny – zawiera on XIX-wieczne wyobrażenie św. Jakuba na tle wsi Głuszyna i rzeki Głuszynki. Warto też zwrócić uwagę na prawdopodobnie XIII-wieczne kropielnice kielichowe kute w kamieniu. A reasumując krótkie przedstawienie historii Głuszyny, nie możemy zapomnieć o wielkim Polaku – Pawle Edmundzie Strzeleckim, wybitnym geografie, podróżniku i odkrywcy, urodzonym na tej ziemi w 1797 r. Fakt ten upamiętnia do dzisiaj m.in. obelisk zawieszony na elewacji kościoła św. Jakuba w Głuszynie.

Drewniana oaza modlitwy

Gdy skierujemy się na południe od Poznania, miejscem godnym polecenia na Wielkopolskiej Drodze św. Jakuba jest wieś Żabno, położona w powiecie śremskim, w gminie Brodnica. W dokumentach była wymieniana już ok. 1392 r., a jej majątek w przeszłości dzieliły między siebie trzy rody: Żabińscy, Krajkowscy i Rogalińscy. W historii Żabna natykamy się na nie lada ciekawostkę: miejscowość ta w latach 1465, 1590 i 1642 występowała w dokumentach jako... miasto. Żabno w XVIII wieku należało do znamienitego rodu Chłapowskich, a w 1789 r. nabył je Jakub Biliński, który odegrał istotną rolę w historii tej miejscowości. To on bowiem pod koniec XVIII wieku wzniósł obecny kościół, poświęcony w 1792 r. przez oficjała poznańskiego Józefa Rokossowskiego. Jeszcze w tym samym roku do parafii żabińskiej przyłączono wsie Krajkowo i Baranowo. Sam kościół w Żabnie, drewniany, jest konstrukcji sumikowo-łątkowej z późnobarokowym wyposażeniem z ok. 1790 r. W ołtarzu głównym jest przedstawienie patrona świątyni – św. Jakuba, a w zwieńczeniu znajdziemy obraz św. Katarzyny. Ponadto w kościele znajdują się dwa ołtarze boczne, mieszczące dzieła obrazujące Matkę Bożą z Dzieciątkiem i św. Józefa. Na zewnątrz, obok pięknie wyeksponowanej muszli św. Jakuba, która potwierdza przynależność miejscowej świątyni do wielkopolskiego Szlaku Jakubowego, znajdziemy też m.in. klasycystyczny pomnik nagrobny z 1813 r. na przykościelnym cmentarzu oraz obelisk z metalowym krzyżem cholerycznym z 1849 r., mieszczący się przy plebanii.

Należy dodać, że w 1887 r. w Żabnie urodził się Tadeusz Ruge, późniejszy prezydent Poznania, zmarły w 1939 r. Data ta znalazła też inne upamiętnienie w historii lokalnej – pomnik w centrum Żabna ukazuje dwóch mieszkańców wsi – Franciszka Kołtoniaka i Józefa Cierżniaka, zamordowanych jesienią 1939 r. na rynku w Mosinie przez niemieckich okupantów.

Z Żabna Wielkopolska Droga św. Jakuba prowadzi na południe przez tak ciekawe miejscowości, jak Manieczki (rodzinne strony Józefa Wybickiego, twórcy naszego hymnu narodowego) czy Lubiń (najstarsze po Tyńcu opactwo Benedyktynów w Polsce). Warto zatem podążanie wielkopolskimi śladami św. Jakuba podzielić na mniejsze odcinki, by jak najwięcej zaczerpnąć z bogatej lokalnej historii.