„Avvenire”: papieże XX wieku święci, bo pozbawieni władzy doczesnej

Pierwszym kanonizowanym papieżem XX stulecia został w 1954 roku Pius X (1903-1914). W 2014 roku świętymi ogłoszono Jana XXIII (1958-1963) i Jana Pawła II (1978-2005), a w 2018 roku – Pawła VI (1963-1978), zaś 4 września br. błogosławionym został ogłoszony Jan Paweł I (1978).

Ponadto w przypadku Piusa XII (1939-1958) trwa proces beatyfikacyjny. W 2009 roku Benedykt XVI ogłosił dekret o heroiczności jego cnót i przysługuje mu tytuł czcigodnego sługi Bożego. Do beatyfikacji brakuje jeszcze cudu przypisywanego jego wstawiennictwu i definitywnego wyjaśnienia przez historyków jego roli w czasach Holokaustu.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Muolo zauważa, że na ołtarze zostało wyniesionych zaledwie kilku papieży z kilku poprzednich wieków. Z XIX wieku jest błogosławiony – Pius IX (1846-1878). Z XVIII wieku nie ma ani jednego, z wieku XVII jest jeden – błogosławiony Innocenty XI (1676-1689), podobnie jak z wieku XVI – św. Pius V (1566-1572). Z XV wieku nie ma żadnego papieża wyniesionego na ołtarze. Ponadto trwają procesy beatyfikacyjne dwóch kolejnych papieży, w związku z czym przysługuje im tytuł sługi Bożego – dotyczy to Piusa VII (1800-1823) i Benedykta XIII (1724-1730).

Zastanawiając się, jak wyjaśnić ten „zdumiewający rozkwit wzorcowych postaci pod względem życia chrześcijańskiego” wśród dwudziestowiecznych biskupów Rzymu, Muolo zwraca uwagę, że „patrząc oczami wiary wydawałoby się, że w stuleciu naznaczonym dwoma przerażającymi światowymi konfliktami, pojawieniem się ateistycznych i radykalnie antychrześcijańskich ideologii, okropnościami Holokaustu, gułagami i masowymi pogromami w Azji i Ameryce Łacińskiej Opatrzność chciała dać Łodzi Piotrowej sterników będących nie tylko autorytetami po ludzku, ale przede wszystkim wzorujących się na całkowitym naśladowaniu Chrystusa”.

- Jeśli natomiast chcemy rozumować w kategoriach historyczno-teologicznych, nie możemy nie pamiętać, że wiek XX był okresem, w którym dojrzały duchowe i duszpasterskie skutki końca władzy doczesnej [papieży]. To wydarzenie, które katolikom XIX wieku wydawało się wielką przemocą (i które na poziomie prawa międzynarodowego nią naprawdę było), a które Giovanni Battista Montini, przyszły Paweł VI, w stulecie zjednoczenia Włoch nazwał „opatrznościowym”, miało wśród swych średnio- i długoterminowych konsekwencji redefinicję samej postaci papieża. Nie jest już głową państwa, a więc nie jest postrzegany jako polityk z nieuchronnie materialnymi interesami, których należy bronić w gronie narodów (to nie przypadek, że Vincenzo Gioberti chciałby, aby Pius IX był szefem Federacji Państw Włoskich przed ich zjednoczeniem), ale przywódcą duchowym, pasterzem, coraz bardziej punktem odniesienia nie tylko dla naszych [włoskich] katolików, ale dla Kościoła powszechnego i dla wiernych spod wszystkich szerokości geograficznych. Nawet wtedy, gdy chodziło o (jak zobaczymy zwłaszcza począwszy od I wojny światowej) danie głosu prośbom o pokój, obronę biednych i wyzyskiwanych, prawa człowieka, braterstwo ludzi narodów – co już znalazło swoje pierwsze sformułowanie w [encyklice] „Rerum novarum” Leona XIII [z 1891 roku] – analizuje włoski publicysta.

Reklama

Podkreśla on, że fakt odebrania biskupowi Rzymu władzy doczesnej „uwolnił go, ale nie uczynił obcym wobec historii i jej wydarzeń”. Mógł być w nich jeszcze bardziej obecny, ale „na mocy wolności i służby duchowej”, co zapewniło mu stanięcie na czele „tego skrawka ziemi, jakim jest Państwo Miasta Watykańskiego”. Wszyscy wiedzą, że teraz „nie podlega on żadnej władzy politycznej” i „kiedy mówi urbi et orbi, wypowiada się w pełnej i suwerennej wolności pasterza”.

Ukazując, jak ta „wybitnie duszpasterska rola” przejawiała się za pontyfikatów od Piusa X po Jana Pawła II, Muolo zaznacza, że ich różnorodne postacie tworzą „mozaikę świętości, ofiarowaną jako wzór dla człowieka naszych czasów”. – Jest codzienna świętość papieża Roncallego [Jana XXIII], która nie posiada nadzwyczajnej mocy cudotwórcy ani znaków takich jak stygmaty, ale jest zrobiona, jak sam powiedział, z „umiejętności ciągłego unicestwienia samego siebie, zachowywania w sercu płomienia najczystszej miłości do Boga, oddawania wszystkiego, poświęcania się dla dobra braci”. Jest świętość „białego męczeństwa” sprzeciwów, niezrozumienia, otwartej krytyki, przeżywana przez Pawła VI i sublimowana w życiu wewnętrznym, w najgłębszej relacji z Panem. Albo świętość mistycznej duszy Jana Pawła II, całkowicie zanurzonego w tajemnicy Boga, i dlatego bliskiego każdego człowieka swoich czasów, do tego stopnia, że może zmieniać historię. Aż po świeże świadectwo Jana Pawła I o wyrafinowanej kulturze teologicznej i humanistycznej, a jednocześnie „łagodnego i pokornego pasterza”, zdolnego podbić serca właśnie dzięki tej uśmiechniętej pokorze – pisze włoski dziennikarz.

Jego zdaniem „każdy z tych świętych papieży potrafił odmieniać przez przypadki Ewangelię w naszych czasach. Mówiąc o wierze, nadziei i miłości. Wskazując duchownym wzór pasterza i wystosowując do świeckich zaproszenie do nawrócenia. Czyli ostatecznie ukazując istotę życia chrześcijańskiego”. – Być może wyjaśnienie rozkwitu kanonizowanych i beatyfikowanych papieży XX wieku jest właśnie tutaj. W chwili, gdy następcy Piotra stracili błyskotki tego, co Franciszek nazywa „światowością” – co nieuchronnie pociągała za sobą władza doczesna – mogli ponownie skoncentrować się na istocie swej misji i posługi: głoszeniu Chrystusa światu. A owoce są widoczne dla wszystkich – przekonuje Muolo.

"Franciszek – papież niewygodny?" – pod takim tytułem na Papieskim Wydziale Teologicznym Collegium Bobolanum w Warszawie odbywa się sympozjum naukowe. Zdaniem nuncjusza apostolskiego w Polsce, Franciszek to „papież poza tradycyjnymi schematami”. Jego oryginalność polega na autentyczności, co nie przeszkadza mu być autorytetem, to człowiek rozeznawania – mówił abp Celestino Migliore. W części przedpołudniowej sympozjum zabrali głos teologowie. O tym, co nowego wnosi papież Franciszek w życie Kościoła mówił najpierw dyplomata papieski abp Migliore. Ta nowość to – według niego – komunikacyjny język, swoisty antyklerykalizm, braterstwo – jako wzrastanie w miłości bliźniego i nowy styl rządzenia.

- Zaskoczył nas językiem i gestami. Swój program „jakże bardzo chciałbym Kościoła ubogiego dla ubogich” wyraża przede wszystkim w codziennych homiliach, przez gesty i osobisty przykład – mówił prelegent.

Papież Franciszek wzywa do osobistego nawrócenia, czyni to w sposób bezpośredni, czasem bardzo surowy, nikogo nie oszczędzając np. gdy mówi o konsumpcyjnym stylu życia biskupów czy kapłanów, albo o karierowiczostwie, szukaniu wygodnego życia czy despotyzmie w sprawowaniu władzy przez niektórych. Przez jasne postawienie problemu papież wywołuje zakłopotanie u tych, którzy go słuchają i biorą do siebie jego słowa – zauważył abp Migliore.

Jego zdaniem, swoim zachowaniem i słowami papież Franciszek komunikuje „równowagę między poprawnością nauczania a poprawnością postępowania, między doktryną a świadectwem i misyjnością Kościoła”. Jest blisko tego, kto jest słaby, ludzie znajdujący się w trudnościach czują się przez niego akceptowani. Papież proponuje też wspólną drogę braterstwa. – To nie jest nowa kategoria, ale Franciszek nadaje jej swoją siłę i spontaniczność – dodał.

Abp Migliore zwrócił uwagę, iż nowe jest także postrzeganie świata przez papieża Franciszka i jak stwierdził, „powoli rozszerza się ono na cały Kościół”. – Jest to wizja daleka od mentalności oblężonej twierdzy, która wszędzie widzi jedynie wrogów, ataki, prześladowanie Kościoła i mówi o tym bezustannie. Papież otwiera na oścież drzwi i okna, jakby chciał przewietrzyć ten klimat, który wokół nas się tworzy, który czyni z nas ofiary i nie pozwala zobaczyć prawdy, który blokuje spojrzenie samokrytyczne, uznanie naszej odpowiedzialności i naszych ograniczeń, zrzucając wszystko na karb wrogości – podkreślił nuncjusz apostolski w Polsce.

Wskazując na nowy styl rządzenia papieża Franciszka abp Migliore powiedział, że ma on „charyzmat bezpośredniości, naturalności, które wydają się niezbędną cechą współczesnego lidera”. – Pochodzenie z „końca świata”, pozostawanie poza strukturami kurii rzymskiej, nietolerowanie kościelnego tryumfalizmu, bezpośredni i prosty charakter, rzeczowy i skromny styl życia, bardziej duszpasterska niż doktrynalna wizja posługi papieskiej to cechy Bergoglio. A jego sekretem jest bezpośredniość w kontakcie z każdym z rozmówców i rzadka zdolność dostosowania się do innych, przy zachowaniu wierności sobie samemu – wyliczał nuncjusz apostolski.

Zdaniem abp. Migliore, ważnym wyróżnikiem stylu rządzenia papieża Franciszka jest rozeznawanie. To cecha charakterystyczna dla duchowości ignacjańskiej - mówił. – Rozeznanie zawsze dokonuje się w obecności Boga, patrząc na znaki i wsłuchując się w wydarzenia, słuchając ludzi, zwłaszcza ubogich. Rozeznawanie jest związane z codziennym życiem. Używanie skromnego samochodu ma swoje źródło w rozeznaniu duchowym, które odpowiada na wymagania docierające ze strony ludzi i z odczytywania znaków czasu. Rozeznanie w Panu prowadzi mnie w moim sposobie rządzenia – przytaczał słowa Franciszka abp Migliore.

Dodał, że rządy papieża Franciszka cechuje też kolegialność. Aby synody były przestrzenią prawdziwej i aktywnej konsultacji, należy je uczynić mniej sztywnymi w formie. Chcę konsultacji rzeczywistych a nie formalnych – mówił w wywiadzie dla Antonio Spadaro SJ papież.

Abp Migliore nawiązując do artykułu z „Washington Post” sprzed dwóch miesięcy pt. „Czy papież Franciszek stał się idolem dla świata? odpowiedział, podobnie jak wydawca, że nie. – Papież Franciszek nie zatrzymuje uwagi na sobie, ale kieruje ją zawsze na Jezusa Chrystusa. Mówi: chcecie być tacy, jak ja? Ja staram się być na wzór Chrystusa więc na niego patrzcie – podkreślił dyplomata papieski.

Temat obrazu Boga w nauczaniu papieża Franciszka omówił podczas sympozjum jezuita ks. dr Dariusz Kowalczyk, teolog i publicysta. Zwrócił uwagę, że papież Franciszek nigdy nie był teologiem akademickim, ale jego myślenie bardziej odpowiada jednej z definicji teologii, według której jest ona krytyczną refleksją nad przepowiadaniem, by potem powrócić do niego. - Jego teologia jest przede wszystkim duszpasterska a jej oryginalność wynika z osobowości i życiowych doświadczeń Franciszka – mówił prelegent z Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie.

Ks. dr Kowalczyk SJ wyliczył pięć charakterystycznych dla Franciszka i często przywoływanych przez niego przymiotów Boga. Papież często mówi o Bogu, który jest ‘Bogiem z nami’, ale jest to też ‘Bóg ubogich’, ‘Bóg żyjący – Ojciec, Syn i Duch Święty’. Największym atrybutem Boga jest miłosierdzie cierpliwe oraz to, że Bóg jest zawsze pierwszy, wyprzedza – jest zawsze tajemnicą i wciąż nowością – wskazywał jezuita. Jego zdaniem, obraz Boga, który wyłania się z nauczania papieża Franciszka, jest mocno zakorzeniony w Biblii oraz jest „Bogiem z nami i dla nas”.

Z kolei ks. prof. Krzysztof Pawlina, rektor PWT św. Jana Chrzciciela w Warszawie przeanalizował wizję Kościoła papieża Franciszka. Zwrócił uwagę, że papież nie zajmuje się eklezjologią (nauką o Kościele) teoretyczną, ale stara się urzeczywistniać Kościół.

Zdaniem ks. prof. Pawliny u papieża Franciszka dominują trzy obrazy Kościoła. – Obrazu Kościoła niczym kobiety pochylonej, o której pisze w Ewangelii św. Łukasz papież używa, gdy wskazuje stan choroby Kościoła skoncentrowanego na sobie. Obrazu uczniów idących do Emaus – gdy wskazuje na Kościół, który traci nadzieję. Natomiast obrazu miłosiernego Samarytanina, by wskazać Kościół, który pochyla się nad człowiekiem – mówił prelegent. Przytoczył też papieską wypowiedź, że „stokroć razy woli Kościół po wypadku niż chory”.

Nowe spojrzenie Franciszka na Kościół polega na tym, że wskazuje, iż zadaniem Kościoła jest „wyjść ku”, wyjść na peryferie – mówił ks. prof. Pawlina. O ile Jan Paweł II nawoływał, by „otworzyć drzwi Chrystusowi”, by zaprosić innych do Kościoła, Franciszek również otwiera drzwi Kościoła, ale po to, by wyjść na peryferie.

Istotną dla papieża Franciszka kategorią jest też bliskość. Doświadczenie bliskości – w drodze – jest wręcz warunkiem ewangelizacji. Bliskość jest konieczna, by możliwe było później uczestnictwo i przynależność do Kościoła – mówił ks. Pawlina.

Wykładom i dyskusjom podczas sympozjum przysłuchiwali się studenci i wykładowcy PWT Collegium Bobolanum w Warszawie oraz siostry zakonne.